Balıklarım kendilerini kuma vuruyorlar.

Akvaryumlarda sıkça rastlanılan bir sorundur. Özellikle çiklitlerin popüler olmasından sonra daha fazla farkedilmiş bir problemdir. Ancak çoğu zaman nedeni doğru tanımlanmayarak dış parazit hastalığı olarak algılanır ve buna uygun tedaviler denenir. Gerçekte dış parazitlerin büyük çoğunluğu zaten gözle görülebilir boydadır ve oldukça nadirdirler. Sık ve özellikle ithal balık eklenmeyen, doğadan canlı veya yem girmemiş bir akvaryumda dış parazit nedeniyle sorun yaşanması oldukça nadir görülen bir durumdur. Balıklarda görülen sürtünme sorununun en sık nedeni sudaki yetersiz biyolojik dönüşümün sonucu olarak yükselen nitrit değerleridir.

Nitrit değerlerinin yüksekliği basit bir akvaryum testiyle ölçülebilir. Bunun için üretilmiş suya daldırılan şeritler vardır. Renk reaksiyonu esasına dayanan  bu basit testler bize sudaki nitrit seviyeleri hakkında bilgi verir. İdeal bir akvaryumda nitrit ölçülemeyecek kadar düşük olmalıdır.

Nitrit sorunu yaşanan bir akvaryumda test yapmadan bile sorunu farketmek olasıdır. Balıklar kuma veya dekorasyon malzemesine çoğu zaman yan yatarak sürtünürler. Bunu genelde titreme benzeri hareketler izler. Yüzgeçler kapanıp açılarak titreştirilir. Bu belirtiler yemleme sonrası iyice artar. Bakteri kültürü eklenmesi sorunu dramatik olarak düzeltir. Ancak yeni kurulan bir akvaryumla karşı karşıya değilsek, kültürün eklenmesi genellikle sadece geçici bir çözüm olacaktır. Asıl sorunu yani suda yüksek nitrit değerleri oluşturan hatayı bulmak esas hedef olmalıdır.

Kalabalık, yeterli su hareketi olmayan, kalitesiz yemlerle bolca yemlenen, düzenli olarak kısmi (%20 gibi) su değişimleri yapılmayan her akvaryum, yüksek nitrit riskiyle karşı karşıyadır. Su sıcaklığındaki ani düşüşler de biyolojik dönüşümü bozarak sorun yaratabilir.

Dış filtrelerin yüksek yüzey alanına sahip (biyolojik dönüşüm için gerekli) substrat olmaksızın çalıştırılması da bu sorunun sık karşılaşılan bir nedenidir. Su geçirgenliği olmayan mercan kırığı ve bunun gibi maddelerin filtereye doldurulması kaba mekanik filtrasyondan ileri gidilmesini engeller. Açıkcası oldukça pahalı olan orjinal substrat kullanılamayacaksa süngerin tercih edilmesi diğer tüm malzemeden üstün sonuç verecektir.

Yüksek nitrit değerlerinin bir diğer nedeni de taban kumunda biriken artıklardır. Özellikle bitki gelişimine uygun ortam yaratmak için kalınca kum serilmiş akvaryumlar bu riski daha fazla taşırlar. Akvaryumda kumu karıştıran balık türlerine yer verilmesi bu riski azaltır (botya, tarak balığı gibi). Su değişimlerinde dip süpürgesi ile taban kumunun vakumlanması bu riski ortadan kaldırır.

Akvaryum hobisinin aspirini kabul edebileceğimiz tuz (iyotsuz kalın tuz) nitrit zehirlenmelerini de engelleyebilir. Bu nedenle su değişimleriyle beraber akvaryuma az miktarlarda bile tuz eklenmesi faydalı olacaktır.