Mayalı sistemle CO2 üretmek

 

   Forumda sık sık mayalı sistem hakkında sorular sorulması üzerine bu yazıyı hazırlamayı düşündüm. Anlatımı mümkün olduğunca basit tutacağım. Laktik asit vb. maya sisteminin verimini etkileyen karmaşık konulara değinmeyeceğim. Yakında bu konuları içeren kapsamlı bir makale ekleyeceğim.

Şu anda makaledeki bölümlerin başlıkları:

ŞEKER

MAYA ŞİŞESİNDE CO2 NASIL ÜRETİLİR

MAYA ŞİŞESİ

MAYANIN SEÇİMİ

MAYANIN HAZIRLANIŞI ve ÖLÇÜLER

MAYA SİSTEMİNİN VERİMİNİ ARTTIRMAK İÇİN

MAYA SİSTEMİNİN GÜVENLİK ÖNLEMLERİ

ŞEKER

  Aslında mayalı sistemin mantığı basittir. Aynen insandaki gibi şeker enerji ihtiyacı için bakterilerce yakılır ve CO2 ortaya çıkar. Glikozun kaynakları çok çeşitlidir fakat yazı boyunca bizim için en kullanışlı olanı; yani çay şekeri üzerinde duracağım. Tabii diğerleri de kullanılabilir. "Yalnız neden çay şekeri?" sorusuna da birkaç defa karşılaşmış olduğumdan yanıt vermek isterim.

  Çay şekeri sakroz denen bir maddeden ibarettir. Bu şeker bir çok glikozun sıra ile dizilmesinden oluşmuştur. Glikoz ise bizim kanımızda da gezinen basit şeker tipidir ve canlıların geneli tarafından enerji kaynağı olarak kullanılır.

Mesela bitkilerdeki nişasta da glikoz moleküllerinin sıra sıra dizilmesinden oluşmuştur, bitkilerin enerji depolamakta kullandıkları bir maddedir. Aslında nişasta da mayalamada kullanılabilir fakat nişastayı suda eritmek için sıcaklığı belli bir mertebenin üzerinde tutmak gerekir ki bakteriler için serin ortam daha iyi olduğundan nişasta kullanmak pek verimli değildir.

Çay şekerindeki sakroz da bitkilerdeki nişasta da parçalandığında ortaya maya bakterilerince enerji elde etmek için kullanılacak glikoz çıkar.

Nişasta suda çay şekeri kadar iyi çözünmez. Öte yandan çay şekeri maliyeti açısından da mayalı sistemde kullanıma en uygun olan malzemedir. Kolayca bulunabilir, kolayca alınabilir.

Bir diğer kullanılabilecek malzeme de baldır. Balın içinde glikoz saf halde bulunur ve bakteriler tarafından uğraşılmadan direk kullanılabilir fakat malum; fiyatı çok yüksektir ayrıca gerçek balda bulunan çeşitli maddeler bakterileri öldürmekte ustadır.(Propolis vb.)

Tüm bu sebeplerden dolayı çay şekerini diğerlerinin önüne geçiren sebepler:

  1) Çay şekeri maliyet açısından uygundur.
  2) Suda iyi çözünür, bu da kullanım açısından çeşitli kolaylıklar sağlar.
  3) Bulmak kolaydır. Glikoz şurubu da maya sisteminde kullanılabilir, hatta çay şekerinden daha iyidir ama bulmak ve almak hiç de kolay olmaz.

  Yani kısaca çay şekeri bizim için en uygun şekerdir.

MAYA ŞİŞESİNDE CO2 NASIL ÜRETİLİR

Yazının başında belirttiğim gibi çay şekeri sıra ile dizilmiş glikozlardan oluşur. Bakterilerce parçalandıktan sonra glikozlara ayrılır. Ardından glikoz aynen bizdeki gibi enerji üretmek için çeşitli işlemlerden geçer. (Glikoz aynı zamanda bizim kanımızdaki şekerdir.) Enerji elde etmek için glikoz parçalanınca ortaya CO2(karbon dioksit) çıkar. Aynen bizim nefes verirken dışarıya verdiğimiz CO2 de glikozun parçalanması ile ortaya çıkar. Yani bakterileri şişenin içindeki milyonlarca küçük adam gibi de düşünebiliriz. Bizim yerimize  şekeri yakıp CO2 üretirler. Biz de bu CO2'yi suya veririz. İşlem bu kadar basittir.


MAYA ŞİŞESİ

Malum, mayalama işleminde ortaya çıkan CO2'yi kullanmak için gazın kaptan sızmaması, akvaryuma gönderilebilmesi gerekir. Bunun için gazlı içecek şişeleri idealdir çünkü ağızları gaz kaçışını engelleyecek şekilde tasarlanmıştır. Eğer maya şişesi hazırlayacaksanız bu şişelerden birinin kapağını çıkartın, ocak üzerinde kızdırdığınız bir çivi ile kapağı delin. Yalnız burada önemli olan kapağı çok geniş delmemektir, hava hortumunun biraz zorlanarak da olsa girebileceği kalınlık iyidir. Fazlası yapacağımız işlemlerde zorluk çıkartır. Ayrıca kapakların altındaki genelde mavi renkli olan saydam plastiği atmayınız. O da kapağın gaz kaçırmasını engellemekte yararlıdır.

Kapağı deldikten sonra hava hortumunu kapağın içinden geçiriyoruz. Hortumun kapaktan 2-2,5 cm geçmesi yeterlidir. Eğer kapaktan geçirdiğiniz hava hortumunu uzun tutarsanız mayalı su köpürdüğü taktirde akvaryuma mayalı su kaçışı olabilir.

Kapağa hava hortumunu soktuktan sonra hem içten hem dıştan silikonluyoruz. Kapağın dış kısmına silikon sıkarken rahat olabilirsiniz ama dikkat edin, kapağın içine sıkacağınız silikon kapağın kapanmasına sebep olmasın. Ardından 1 gün kadar kadar silikonun kurumasını beklemek en iyisidir.(Silikonun miktarına göre daha az da olabilir ama işi garantiye almak en iyisidir)

Ben silikona da güvenmiyorum ve kapağın üst kısmını ve hortumun kapağa yakın ilk 2-3 cm'lik kısmını da silikonluyorum.

MAYANIN SEÇİMİ

Aslında maya sistemi kurarken hangi mayayı kullandığınız da önemlidir. Benim dikkat ettiğim noktalar şunlar:

1) Maya mümkünse kuru maya olmalı. Böylece fazlasını saklamak kolay oluyor.

2. Maya ucuz olmalı.

3. Maya koku yapmamalı.

Yaş maya saklanması biraz zorlayıcı olabiliyor. Devamlı serin bir yerde bu mayayı saklamanız gerekiyor ve kuru maya kadar uzun bir saklama süresine sahip değil.

Ben maya olarak her bakkalda paketi 1,5-2 liraya bulunabilecek toz halindeki Pakmaya'yı kullanıyorum. Fiyat açısından da bulunabilirlik açısından da en uygunu bence bu. Her yerde bulunabilir, ucuzdur, kuru maya olduğundan kapalı bir kapta uzun süre saklanabilir.

Bir diğer konu da koku olayıdır. Eğer bira mayası vb. kullanırsanız(ki ben denedim) koku derdi olabiliyor. Benim kullandığım diğer mayalarda ise bu derdi yaşamadım. Yani hamurlarda kulanılan yaş veya kuru maya ile koku derdi yaşamazsınız.

MAYANIN HAZIRLANIŞI ve ÖLÇÜLER

Tarifi benim kullandığım 2,5 litrelik şişeler için vereceğim. İsteyen kullandığı şişenin ebatlarına göre ölçüleri bölerek/çarparak değiştirebilir. Tarifte kullandığım toz olarak satılan Pakmaya'yı mayayı örnek vereceğim. Farklı maya çeşitlerinde veya farklı markalarda oran değişebilir.

-- 2,5 litrelik şişeye 2 litre kadar su dolduruyoruz. Su klorsuz dinlenmiş su olursa iyi olur. Maya bakterilerini öldürmemek için sıcak su koymayın, suyunuz oda sıcaklığında olsun.

-- 1,5 su bardağı şeker koyuyoruz.

-- Maksimum 2-3 çay kaşığı maya ekliyoruz. Eğer maya çok fazla olursa kabarma, köpürme aşırı CO2 çıkışı olabilir. Dozu fazla kaçırmamaya özen gösteriniz.

-- Ardından avucumuzu şişenin ağzına dayayıp bir güzel çalkalıyoruz.

-- Önceden hazırladığımız kapağı takıyoruz.

-- Her ihtimale karşı kapağın yanındaki boşluğu iyice bantlıyoruz. (Daha sonra kapak çıkartılacak olursa bantı rahatça bıçakla kesebilirsiniz.)

-- Koşullara göre 4-6 saat içinde gaz çıkışı gözle görülür hale gelecektir.

MAYA SİSTEMİNİN VERİMİNİ ARTTIRMAK İÇİN

Mayalamakta kullandığımız bakteriler ışığa karşı hasastır. Şişeyi gazete veya A4 kağıt ile sarıp bantlarsanız iyi olur.

Maya hazırlanırken içine bitki akvaryumlarında kullanılan sıvı gübrelerden damlatınca kurulumdan birkaç gün sonra oluşan verim düşüşünün azaldığını gördüm.

Ben maya hazırlarken suyu akvaryumdan çekiyorum. Böylece içindeki çözünmüş maddeler açısından musluk suyundan daha zengin bir su kullanılmış oluyor.

Maya şişesini serin bir yere koyun. Kalorifer vb. ısı kaynaklarından uzak, gölge bir yerde dursun.

Şişeden çıkan hortum mümkün olduğunca az parça olsun ve vana kullanmayın. Vidalı olmayan vanalar çok fazla gaz kaçırıyor. Ayrıca hortumlarda ek yerlerinden de gaz çıkışını engellemek zor oluyor.

MAYA SİSTEMİNİN GÜVENLİK ÖNLEMLERİ

Maya sisteminde kullandığımız su hem içindeki maya bakterileri, hem zamanla bu bakterilerin ortaya çıkardıkları atıklar hem de şeker yüzünden akvaryum suyu için tehlikelidir. Özellikle şeker akvaryum suyuna karıştığında küf mantarlarının hızla çoğalabileceği bir ortam hazırlar. Alınabilecek önlemler:

-- Şişe hazırlanırken ağzına kadar doldurulmamalı.

-- Akvaryumdan sifonlama ile şişeye su gitmesini önlemek için şişeden çıkan hava hortumuna denetleme vanası(checkvalf) takılmalı.

-- Şişe devrilemeyecek yere konmalı. Ayak altında durmamalı.

-- Mümkün olduğunca sallanmamalı, çalkalanmamalı.

-- Hava hortumu akvaryuma birden fazla vantuz ile sabitlenmeli, hortum ayağınızın dolanacağı veya takılabileceğiniz yerde durmamalı.

-- Şişenin ağzı delik olmayan bir kapakla kapatılmamalı. Aksi halde gaz birikimi sonucu şişe patlayabilir. Gazlı içeceklerin şişeleri dayanıklıdır fakat özellikle su şişeleri ile böyle bir şey asla denenmemelidir. Ben balkonda ağzı kapalı unuttuğum 8 litrelik maya şişesinin bomba gibi patlaması üzerine 2 gün balkonu temizledim. Böyle bir olay sizi yaralamasa bile etrafı gerçekten de çok fena kirletir ve kokusu dayanılmazdır.

Şimdilik bu kadar. Yakında daha kapsamlı, ayrıntılı ve teknik detaylar içeren bir yazı da eklenecektir.

Yazının tamamı veya bir bölümü izin alınmaksızın ve yazanın ismi kullanılmaksızın başka bir yerde yayınlanamaz, alıntı yapılamaz.

                        Saygılarımla;

                        Onur UYGUN

encort2007-09-26 13:59:30

Onur bey merhaba, bilgileriniz ve emeğiniz için teşekkür ederim.

Onur Bey ellerinize sağlık.

[QUOTE=MTARIK]Onur bey merhaba, bilgileriniz ve emeğiniz için teşekkür ederim. [/QUOTE]

Tarık Bey; CO2'nin suda çözünmesini sıcaklık, difizör kullanılıyorsa difizörün suyun ne kadar altında bulunduğu, akıntı vb. onlarca şey etkiler. O yüzden aynı miktarda CO2 verilen iki akvaryumda sudaki CO2 miktarı değişik olabilir.

Ayrıca CO2'nin pH'ı etkilemesi direk olarak sertlikle bağıntılıdır. Zaten büyük bir difizör sistemi kullanılmadan mayalı sistemle fazla CO2 veremezsiniz. Difizör kullanılırsa da iş difizörün çeşidine, suyun ne kadar altında olduğuna, akıntıya, difizörün boyuna bağlıdır. Tanganyika akvaryumları gibi yüksek sertlikte suya sahip ortamlarda CO2'nin pH'a etkisi çok düşük olur.(Tabii normal şartlardan bahsediyorum. Devasa difizörler kullanırsanız iş değişir.)

[QUOTE=cino_006]Onur Bey ellerinize sağlık. [/QUOTE]

Bende bu sistem 2 hafta kadar kullanılabiliyor. Tabii ortam sıcaklığı vb. etmenler de önemli. Şeker miktarı az olursa kısa, yüksek olursa uzun süre CO2 alırsınız. Fakat tabii ki şeker de belli bir oranın üzerine çıkmasa iyi olur.

Karışıma daha sonradan şeker ilave edilebilir fakat hem sudaki besin olarak kullanılan çeşitli maddeler azaldığından hem de suya bakterilerin kendilrine de zararlı çeşitli maddeler bırakıldığından su değiştirilirse verim düşüşü engellenebilir.

Bazı durumlarda suyun besin açısından fakir olması mayada şeker olsa bile CO2 çıkmamasına veya çok az çıkmasına sebep oluyor. yani 2 haftalık şişenin ömrü düşüyor 10 güne veya 1 haftaya. Makalede belirttiğim gibi sıvı gübre kullanılırsa ve akvaryumdan çekilen su kullanılırsa hem bu tip bir problem yaşanmasının önüne geçilebiliyor hem de verim düşüşü engellenebiliyor.

Eğer sonradan şeker veya maya eklemek isterseniz dikkat edin, suyun içinde yüksek oranda CO2 çözündüğünden şeker vb. bir şey ekleyince mayalı sıvı hemen köpürüp taşıyor. Gazı kaçmamış bir bardak kolaya 1 tatlı kaşığı şeker koyarsanız nasıl bir felaket olduğunu ufak çapta görebilirsiniz.

[QUOTE=lafayette] Onur çok güzel bir çalışma olmuş.Oranları da bu kadar net vermen ve açıklaman gayet güzel.Eline sağlık. encort2007-09-24 11:27:40

 Teşekkürler Onur bey. Elinize sağlık. Envanterlik bir çalışma olmuş. Gerek kullanılan dilin sadeliği gerek anlatım gerekse de ölçekleme yönteminizle gerçekten güzel bir yazı. Hemde tam Co2 sistemini kurmaya karar vermişken. Yanlız benim size bir sorum olacak. Co2 sisteminin hava hortumunun ucuna elimdeki yuvarlak hava taşını bağlasam yeterli olurmu yoksa bir co2 difüzörü almak gereklimidir

Onur abi sen biliyorsun bu işi vallahi.Eline emeğine sağlık.Güzel bir çalışma olmuş.

[QUOTE=Devletabi] Teşekkürler Onur bey. Elinize sağlık. Envanterlik bir çalışma olmuş. Gerek kullanılan dilin sadeliği gerek anlatım gerekse de ölçekleme yönteminizle gerçekten güzel bir yazı. Hemde tam Co2 sistemini kurmaya karar vermişken. Yanlız benim size bir sorum olacak. Co2 sisteminin hava hortumunun ucuna elimdeki yuvarlak hava taşını bağlasam yeterli olurmu yoksa bir co2 difüzörü almak gereklimidir [/QUOTE]

Bu tamamen sizin CO2 ihtiyacınıza göre değişir. Eğer bitki miktarınız fazla değilse, beklentiniz çok büyük değilse, yüzey akıntınız da azsa o zaman sadece hava taşı veya iç filtrenin hava girişine takmak yetebilir. Fakat çok apır bitkilendirmeniz varsa o zaman difizörü tavsiye ederim.

[QUOTE=dj_mercan_06]Onur abi sen biliyorsun bu işi vallahi.Eline emeğine sağlık.Güzel bir çalışma olmuş.[/QUOTE]
Teşekkür ederim Burak.
encort2007-09-26 14:07:05

Böyle bir açıklama gelen co2 soruları için iyi olmuş.

Yiğit Bey orada silikon kullanımı şişeye müdahele edildiğinde zamanla deforme oluyor. Patex yada japon daha uygun. citronx2007-09-26 16:01:43

Yiğit Bey; eklediğiniz fotoğraflar ve yorumlar için teşekkürler.

Faruk Bey; silikon kullanımı konusunda haklısınız. Ayrıca kapaklarda kullanılan boya da silikonun tutmasını engelleyici olabiliyor.(mesela kola kapaklarındaki desenli resim) Ben bu yüzden silikonlayacağım kapağın üst kısmını ilk olarak zımparalıyorum.

İki şişe kullanımı pek de büyük bir fark yaratmıyor. Sonuçta ikinci şişe dolana kadar önemli, sonrasında pek bir fark oluşmuyor. Ayrıca gece CO2 hortumuna bağlı bir vanayı kapatmayın. Bu durumda şişedeki basınç gece boyu artıyor ve bir yerden sızıntı başlıyor. Örneğin benim ilk yaptığım şişelerde bu yüzden kapaktaki silikonlar atıyordu veya sızdırıyordu. Bunun yerine CO2 hortumunu su yüzeyine doğru çekebilirsiniz. Böylece çözülecek CO2 miktarı ciddi oranda düşecektir.

Bende japon kullanıyorum zaten, fakat T kullanılmadan, kapaktan hortum geçiriliyorsa; hortum esnek olduğu için silikon kullanılması daha iyi olur.

YBN2007-09-26 16:20:40

[QUOTE=YBN] [/QUOTE]

 Dün Onur beyin verdiği ölçüler ve tarif doğrultusunda mayalı sistemimi hazırladım ve daha 3 saat olmadan güzel bir şekilde kabarcık çıkmaya başladı. Sistemi hazırlarken 2 lt akvaryumdan çektiğim suyu kullandım ve 4-5 damla kadarda sıvı gübre ekledim ve sonuç 2,5 saat gibi bir sürede kabarcık. Sistemin ucuna yuvarlak hava taşı bağladım ve hava taşınıda iç filtrenin altına doğru yerleştirdim. Böylece çıkan kabarcıklar iç filtrenin sirkülasyonuna karıştı. Performans ta henüz bir değişiklik yok kabarcıklar çıkmaya başladığından beri aynı seviyede ama tabi ki daha erken. Gelecek hafta sonu tam olarak belli olur.