Killifishler (yıllık): Bir Hayatta Kalma Hikayesi

[B]Tarih: [/B]Haziran 2011
[B]Yıllık Killifishler: [/B]Bir Hayatta Kalma Hikayesi
[B]Yazan: [/B]Charles Nunziata
[B]Çeviren: [/B]K. Burak Karakuş

Tatlı su balıklarının bulunabildiği en olağanüstü ortamlarda hayatta kalabilen yıllık killifishler, gelişmek ve üremek için büyüleyici davranışlarla evrilmişlerdir.
En talepkar ve dinamik doğa şartları ile yüzleşerek yaşayan yıllık killifishler hayatta kalmak için olağandışı adaptasyonlar geliştirmişlerdir. “Yıllık Killifih” terimi; geçici bünyelerinde yaşayan ve bir yıllık periyotda doğan,üreyen ve ölen killifishleri tanımlar. Pek çok hayatta kalma stratejilerinin içinde, aşırı derecede hızlı büyüme, kurumaya karşı dayanıklı yumurtalar ve sürekli değişken su parametlerelerini tolare edebilme vardır.

[B]Değişken Çevre[/B]
Yıllık killifishler, Afrika’nın doğu kıyıları ve bazı iç bölgelerinde, Güney Amerika’nın çeşitli yerlerinde; Kuzey sınırlarından Arjantin’e kadar olan yerlerde bulunmaktadır. Tüm yıllık killifish habitatları ortak bir özelliğe sahiptir: bir veya iki kısmen kısa ana yağmur periyodlarının ayırdığı yağmursuz veya çok az yağmurlu uzun dönemler. Yağmurlu sezonda dolan çukurlar ve taşkın yatakları, göletler ve bataklıklar oluşturur ve bunlar yağmur bittikten sonra yavaşca buharlaşır. Bu bölgeler bir sonraki yağmurlu döneme kadar kuru kalır.
Bu geçici habitatlar dinamik ve öngörülemezdir. Farklı yıllar içinde yaümur sezonu beklenenden önce veya sonra başlayabilir ve bazen sadece bir veya iki gün sürebilir. Böyle bir durumda ortaya çıkan su birikintileri, çok uzun süre dayanamaz ve tipik olarak ana yağmurlu sezonun başlangıcından önce kurur. Bu da muhtemelen bölgede oluşmuş olabilecek tüm su canlılarının yok olmasına sebebiyet verir.
Yağmurun gelişi ile kirlenen ve bulnan suyu vahşi yaşamın tüm elemanları paylaşır. Bu duruma avcı hayvanlar da dahil olur. Başta kuşlar, böcekler ve amfibiler renkli balıkları avlar. Gayet açık olan fiziksek zorlukların yanında, izole olmuş habıtatlar aynı zamanda genetik dağılımı kısıtlama potansiyeline de sahiptir. Yıllık killifish yumurtalarının aynı zamanda çok da dayanıklı olmaları gerekmektedir; çok sıcak ve kuru kuluçkayı tamamlamaları ve yavruların hayatta kalmalarını garanti edecek bir zamanda çatlamaları gerekmektedir.
Hepsi bir araya toplandığında, tüm bu olumsuz faktörlerin, mantıken en yaratıcı hayatta kalma stratejilerinin bile üstesinden gelmesi gerekir, yine de killifishler bin yıllık bir dönemden bu yana yaşamlarına devam etmektedir. Onların hayatta kalma hikayeleri herkesi şaşkınlığa düşürmeye devam etmektedir, buna en bilgili profesyoneller de dahildir.
Kısmen talepkar killifishlerin başarılı bir şekilde çoğalmaları için bazı spesifik bakım ve beslenme ihtiyaçları vardır. Genel olarak, yumurtadan başlayarak balık büyütmek korkunç derecede zor bir uğraş değildir. Bazı insanların bu balıkları başarılı bir şekilde üretememesinin temel sebebi yumurtaların uygun olmayan şartlarda ve yüntemler ile saklamalarının yanında yanlış yumurta çatlatma teknikleri uygulamalarıdır. Doğru su parametrelerini sağlamak ve yumurta çatlatma işleminin başlatılacağı zamanı bilmek bu gruptaki balıkları yetiştirebilmek için zaruridir.

[B]Yıllık Killifishleri Yumurtadan Çıkartılması[/B]
Yıllık türlerin hayatta kalma stratejileri hakkındaki görüşlerime keyfi olarak yumurtadan yavruların çıkarılması olayını seçerek başlıyorum. Yağmurlar sürekli olarak yağmaya başladığı zaman, göletler ve bataklıklar hızla su dolar ve yumurtaların büyük bir kısmı kuluçka döngülerini tamamlayarak birkaç gün içinde çatlar. Yıllık killifishler, serbest yüzüşe başlamadan önceki genellikle birkaç saat içinde kendi başlarının çaresine bakabilecek yetidedir.
Yavruların yumurtadan çıkma sürecinin başlaması ile aynı zaman diliminde, mikroskobik organizmalar ve böcek larvalarından oluşan besin kaynakları da tüketime hazır hale gelir.Yeni çıkan yavrular küçük olmalarına rağmen, bütün olarak tüketemeyecekleri besinlerden parçalar koparabilecekleri dişler ile donatılmışlardır.
Yavrular son derece hızlı bir şekilde büyürler, bazı türler üç haftalık bir süreçte yumurtlayabilecek duruma gelirler(Watters, 2009). Bu durumun iki temel sebebi vardır: eğer eğer yumurtaların çatlama sürecini başlatan yağmur rastlantısal bir şekilde yağışlı sezonun dışındakı bir fırtınadan dolayı meydana geldi ise oluşan su birikintisi hızlı bir şekilde kuruyabilir.
Hızlı olgunlaşma bu türlerin yumurtadan çıkıştan itibaren haftalar içerisinde üremesine imkan sağlar, bu sayede yaşadıkları su birikintisi kısa sürede kurusa dahi türün devamı sağlanmış olur.
Üzerinde çok kapsamlı çalışmalar yapılmamış olsa da, ikinci sebep çok karmaşıktır ve erkek balıkların genetiği ile bağlantısı var gibi görünmektedir.
Genel olarak, dominant erkekler daha hızlı büyüdüklerinden ve daha renkli olduklarından, diğerlerinden önce çiftleşirler ve aynı zamanda yem olma ihtimalinden veya yaşlanmadan dolayı daha önce ölürler. Dominant erkekler ortadan kalktığında, bazı çekinik erkekler hızla büyümekte ve yetişkin renklere kavuşmaktadır. Bu balıklar yırtıcılar tarafından öldürülene veya yaşlanıp ölene kadar dominant erkek rolünü üstlenmekte, sonrasında da yeni gelen nesile yer açmaktadırlar.
Hobiciler bu etkiyi kendi hobi odalarında da görebilmektedirler: birkaç erkek birey diğer tüm yavrulara kıyasla çok daha yüksek hızda büyümektedir. Eğer hızlı büyüyen bu erkekler hemen diğerlerinden ayırılmaz ise, çekingen erkekler asla gelişemez. Bu dahice mekanizma genetik çeşitliliğin en geniş seviyede tutulmasına yaramaktadır.
[IMG]https://foto.akvaryum.com/fotolar/82254/20131019_141523.jpg[/IMG]

[B]Yıllık Killifish Yumurtaları[/B]
Yıllık killifishlerin embriyoları da pek çok hayatta kalma mücadelesi ile karşılaşır. Embriyoların üstesinden gelmesi gereken iki temek faktör vardır. Aylar boyunca sıcak ve kurumuş bir ortamda hayatta kalmalıdır, ve hayatta kalma imkanları olan bir zaman aralığında yumurtafan çıkmalıdır. Bu aşamadaki hayatta kalma stratejileri belki de canlı killifishlerin uyguladığı stratejilerden daha inanılmazdır.
Nothobranchius türleri, yumurtalarını doğal ortamdaki substratı oluşturan siyah çamurun yüzeyinin hemen altına bırakır. Buna karşın, pek çok dibe dalan(deep diver) Güney Amerika türü kendi habitatlarındaki gevşek ve yumuşak substrattan yararlanarak yumurtlama sürecinde kendilerini torfa tümüyle gömebilirler. Kuluçka sürecinin belirli bir aşamasında tüm yıllık türlerin embriyoları havaya ulaşmaya ihtiyaç duyar. Bu sebepten, substrat kurumalı ve bir miktar çatlayarak yumurtanın olduğu yere havanın ulaşmasına izin vermelidir(Watters,2009).
Karmaşık bir dizi çevresel faktöre bağlı olarak, yıllık killifish yumurtaları tekdüze b,r şekilde gelişim göstermez, bunun yerine belirli aşamalardangeçerler ve kademeli olarak gelişimini sürdürürler. Bu kademeli gelişim “diapause”(biyolojik gelişimin durduğu kış uykusu benzeri bir durum), olarak adlandırılır ve yumurtalar çevresel ipuçları onları uyarana kadar bu evrede bekler. Yumurtaların kuluçka süresini ve gelişimini etkileyen faktörlerden bazıları; yumurtaların yumurtlama sırasında daha üst katmanlarda kalması, yüzeyin kuruyup çatladığı evre, sıcaklık değişimleri ,hava alışverişi esnasında, ve yağmurlar çukurları tekrardan doldurduğundaki evredir.
Genel olarak, embriyonik gelişim üç aşamaya ayrılmaktadir. Yumurtaların çoğu yılın yaşadıkları bölge için beklenen zamanında üçüncü aşamaya geçmek için programlanmıştır. Yumurtaların büyük bir kısmı su birikintilerinin ve bataklıkların su ile dolmasından birkaç gün sonra çatlar(Watters 2009).
Çoğu zaman; yağmurlu sezon başladığında, yumurtalar yağmurlu sezon boyunca çatlamaya devam eder. Buna karşın; rastgele gelen yağışlar veya yağışlı dönemin yanlış zamanlama ile başlaması bir habitatı su ile doldurabilir ve bölgedeki su kuruduğunda yumurtadan çıkan tüm yavrular telef olur. Ayrıca bir yıldan daha uzun süren kurak dönemler de yaşanabilir ve bu durum kuluçka evresini tamamlamış olan tüm yumurtaların ölmesine sebep olur. Açıkça görülüyor ki, eğer tüm yumurtalar kuluçkanın son evresine eş zamanlı olarak ulaşmış olsalar, türler uzun süren bir kuraklık sürecinden veya aldatıcı bir yağmur dalgasından yok olmadan kurtulamazdı.
Bu sebepten, yıllık killifishlerin tüm yumurtaları aynı anda yumurtadan çıkmaz. Yumurtaların küçük bir kısmı haftalarca, aylarca, hatta yıllarca kuluçkanın erken evrelerinde bekleyebilir. Bunun sonucu olarak, bir göletteki veya bataklıktaki yaşamın herhangi bir noktasında, habitatta kuluçka sürecinin farklı evrelerinde yumurtalar bulunur ve bu sayede normal yağmurlu dönemden aylar hatta yıllar sonra bile çatlamaya hazır yumurtalar bulunur.
Son olarak, bazı yıllık killifish türleri diapause evrelerinin üçünü birden yaşamaya gerek duymaz. Gerekli olmayan evreler çeşitli çevresek faktörlere bağlıdır. Bunlar; sıcaklık, oksijen miktarı, karbondioksit ve kalan nem miktarı(Leibel,1982;Watters,2009) olarak sıralanabilir.
Pek çok değişkenin kompleks bir düzene bağlı olması, her zaman çatlamaya hazır yumurtalar olmasını garanti eden mekanizmalardan bir başkasıdır. Bu sayede gelecek jenerasyonların devamlılığı sağlanır.

[B]Killifishlerin Bakımı[/B]
Yıllar boyunca, Amerikan Killifish Derneği(AKA) ve diğer oluşumlar bu türlerin akvaryumda beslenmesi ve üretiminde yıllık killifish türlerinin hayatta kalma stratejilerinden elde ettikleri bilgileri kullanmışlardır.
Hobide, hala gelişmekte olan bir killifish embriyosunun kalbinin kan pompalayışını gözlemleme kadar büyük bir heyecan muhtemelen yoktur. Ya da aynı şekilde hiç kimse kuru bir tutam torftan çıkan küçük fakat gelişmeye hazır bir düzine yavruyu ilk kez gördüğü anı unutamaz. Baştan çıkarıcı ve büyüleyici bir şekilde, ilham veren ve alçakgönüllü bu deneyim, benim için hayatın bir tanımlamasıdır. Hayatın böyle bir evresine tanıklık etmenin çok özel bir niteliği var ve bence – yetişkinlik dönemimizin güzel bir kısmını balıklar ile harcamamızda pek çoğumuzu motive eden de işte bu durum.
[IMG]https://foto.akvaryum.com/fotolar/82254/1_IMG_20141223_003133.jpg[/IMG]

[B]Yıllık Killifishlerin Üretimi[/B]
Yıllık killfish türlerinin hayatta kalma stratejilerini anlamak, hobicilere bu türlerin başarı ile üretilmesi hakkında da önemli bilgiler verir. Uygun bir şekilde eşleştirilmiş, sağlıklı bir killifish çifti neredeyse sürekli olarak yumurta verir. Eğer şartlar uygun şekilde sağlanır ve uygun substrat ortamda bulunursa yüzlerce yumurta yaparlar. Buna karşın, başarı doğru şekilde gerçekleştirilmiş kuluçka sürecine bağlıdır.
En hızlı gelişen erkekler aynı zamanda en az ömre sahip olacak olanlardır. Kısa yaşayan erkeklerden seçmemek için onları gruptan ayırın, ve kalan erkekler içinde renk ve vücut şekline göre seçim yapın. Bir ile üç arası kısmen yuvarlak hatlı, çökük karına sahip olmayan dişi seçin. Erkeği izole edin, ve üretime alınacak olan damızlıkları canlı ve dondurulmuş yemler ile besleyerek hazırlayın.
İçinde gübre bulunmayan torfu(bataklık yosunu) dibe batması için ıslatılmış veya kaynatılmış olarak kullanın. Torfu, içi bekletilmiş ve hedef türün ihtiyaçlarına uygun değerlerdeki su ile dolu silindirik bir kabın içine koyun. Kabı akvaryumun içine bırakın. Damızlıkları bu ortamda en az on saat kalacak şekilde fakat yirmi dört saati geçmeyecek şekilde bırakın. Balıkları beslemekten kaçının. Damızlık grubu, bir haftalık dinlenme ve kondisyon kazandırmanın ardından yeniden üretime alınabilir.
Balıkları ortamdan ayırın, torf-su karışımını ince bir ağdan(elekten) dökerek süzün ve çok az miktarda su kalana kadar elinizle sıkın. Torfu, yirmi dört saat boyunca iki gazete yaprağının arasında bekletin ve sonra kısmen kuru olan torfu kilitli bir pakete hava almasını engelleyecek şekilde yerleştirin, fakat ısıl yapıştırma uygulamayın.
Elinizdeki tür için tavsiye edilen kuluçka süresinin ardından yumurta çatlatma denemesini gerçekleştirin. Elinizdeki torfun dörtte birini şeffaf bir kaba yerleştirin, eskitilmiş su ekleyin ve düzenli olarak çıkmış olabilecek yavrular için gözlemde bulunun. Eğer embriyolar gelişimini tamamlamış ise yavruların büyük bir kısmı iki gün içinde yumurtadan çıkacaktır. Eğer yavru çıkmazsa, torfu aynı şekilde kurutarak bir ay daha saklayın. Başarılı bir yumurtadan çıkarma gerçekleşene kadar bu döngüyü tekrarkayın, sonrasında da geri kalan tüm torfu suya atın. Yumurtadan çıkma işlemi tamamlandığında, torfu bir yada iki aylıpına tekrardan kurutarak saklayın. Bu durum, halen diapausun ilk iki evresinde olan yumurtaların da gelişimini tamamlamasına olanak sağlar. İkinci bir kuluçka evresi genel olarak yeni yavruların elde edilmesine imkan sağlar.
Türlerden pek çoğunun yavrusu yumuratdan çıkmalarından itibaren canlı yem tüketebilecek durumdadır. Daha küçük türler, ilk birkaç gün mikroskobik yemlere ihtiyaç duyabilir. Bu yemler iyice olgunlaşmış bitkisel içeriklerden elde edilebilir. Yavruların büyümesi çok hızlıdır. Yetiştirme tankları haftada üç kez gerçekleştirilen su değişimleri ile temiz tutulmalı ve yavruların büyümesinin engellenmemesi için su hacmi ilk ay boyunca önce iki sonra da dört katına çıkarılmalıdır. Bu süreçten sonraki bakım kolaydır. Erkekler üçüncü haftanın sonunda renklenmeye başlar, ve altı ila on hafta arasında yaşayabilir yumurtaların üretimi için şartlar olgunlaşır.
Yıllık killifish türlerinin yumurtlatılması ve yumurtaların çatlatılması bu hobideki diğer tüm deneyimlerden çok daha farklıdır.

[B]Alıntı Yapılmış Çalışmalar[/B]
Leibel, Wayne S. 1982. “Review of recent observations on the phenomenon of annual egg diapause.” Journal of the American Killifish Association 15(3):83–100.
Watters, Brian. 2009. “The Ecology and Distribution of Nothobranchius Fishes.” Journal of the American Killifish Association 42(2).[EDIT]fangrex,2016-11-03 13:40:07[/EDIT]

Çok faydalı bir tercüme çalışması olmuş, ellerine sağlık Burak. Killifishlere merak duyan her yeni hobicinin okumasında fayda var. [:iyi:]