Stress ve Bağışıklık Sistemi

İlk önce her canlı organizmanın dışardan gelen ve kendisine zarar verebilecek canlı veya cansız etkelere (patojen) karşı geliştirdiği bir cevap mekanizması vardır ve buna bağışıklık sistemi ( immün sistem) denir. Bu sistem kendi içinde ikiye bölünür; Non-spesifik ve Spesifik.

Non-spesifik= patojen ne olursa olsun kademeli olarak hep aynı cevap uygulanır

Spesifik= Patojenin çeşidine göre, ona özel geliştirilen cevap.

Eğer patojen bu iki cevap yönteminide geçebilirse organizma hasta olur.

 

Birazdaha özelle inelim. Araştırmalara göre Balıklar,  immün sisteme sahip en ilkel canlı türü olarak belirtilmiştir. Bağışıklık(İmmün) sistemi, hastalıklara karşı bir mekanizmadır ve çevre koşullarındaki ani değişimlere, strese oldukça duyarlıdır. Ozaman ilk önce stressle mücadele etmemiz gerekir.Stresin oluşması bir stresöre bağlı olacak tabi. Balıklarda bununla mücadele etmek için,böbrek üstü bezlerden 2 önemli homon salgılanır.  Memelilerde Adrenal bezler, böbreğin üstünde yerleşmiş yapılardır. Balıkta adrenal doku, böbrek dokusu ile karışmıştır ve iç-içedir.

 

1. Epinefrin= Savaş ve Uçuş olarak da adlandırılan reaksiyondan sorumlu. Bu hormon canlıyı ayakta durma ve direnme-savaşmaya zorlayan bazı fizyolojik değişikliklere yol açar. Örneğin; kalp ritminde artış, kan basıncı ve soluk almada artış. Karaciğerdeki glikojen, hızlı ulaşılabilir bir enerji kaynağı görevi görür. Beyin ve kasa giden kan akımı, daha hızlı düşünme ve daha atik hareket için artar(Daha fazla oksijen taşınımı). Bir kombinasyon olarak tüm bu reaksiyonlar, hayvanın strese karşı koymasına yardım eder. Bu değişiklikler fazla sürerse vücudu fazla yorup kendileri bir stres kaynağı olacaktır.

 

2.Adrenal anti-stres hormon, Kortizol= Balıklar çok kalabalık ve sıkışık bir ortamda tutulduklarında veya taşındıklarında aşırı dozda salgılanır. Kortizol Epinefrin gibi, birçok fizyolojik değişikliğe neden olabilir. Salgılanma ve etki etme süresi fazla uzadığında metabolik dengesizliğe yol açar. Örneğin; protein yıkımında artış veya tiroid hormonlarında yükselme ki, vücudun çalışma isteğini aşırı artırıp, fiziksel tükenmeye neden olur. Bu Kortizolün immün sistem üzerindeki etkisidir ki bu konunun merkezinde yer almaktadır. Kortizol, immün sistemin işleyişinde direkt müdahalede bulunabilir. Bu sistemin açığı da işte buradadır ve stres temelli hastalıkların(çoğunlukla bakteriyel) başlangıcıdır. Daha uzman anlatımla, kortizol immün sistemin Patositoz işlemine karışır. Patositoz "Hücre Yeme" anlamındadır ve kandaki bakteri ve diğer yabancı materyalleri tüketen akyuvarların işlevi ile ilgilidir. Bu işlem çoğunlukla bakterinin deri ve mukoza bariyerini geçmesi ve vücuda girmesi sırasında gerçekleşir. Makrofaj adlı bu akyuvarlar kimyasal sinyaller ile yönlendirilip, hedef taarruz bölgesine giderler.Fagositoz yoluyla mikroorganizmayı yutarlar ve içlerinde Hcl ( hidroklorikasit) ile yok ederler ama bu kortizol hücre içine alınan patojeni öldürülmesini engeller ve tam ters etki ile patojen hücre içinde bölünüp çoğalır ve yayılır. Yani  aslında yok edilmesi gereken patojenleri biz stress ile dahada çoğaltıp balık vücudana yollarız.

 

İmmün sistemi güçlendirmede beslenme konusundaki bazı güncel araştırmalarda,C vitamini bu kimyasal değişimi ve bozulmayı engelleyebilir. Aynı zamanda bilinir ki, C vitamini Edwardseilla bakterisinin yol açtığı ölümcül enfeksiyona karşı dayanıklılığı arttırır. A ve E gibi diğer vitaminler de immün cevabı güçlendirmeleri ile bilinirler.İz metalleri de immün fonksiyonda röl almaları ile bilinirler. Örneğin Selenyum fagositik işlemde etkili bir immün yardımcıdır.E vitamini gibi. Kadmiyum ve Çinko gibi diğer metaller de bu olaya karışırlar. Bu kesindir ki kaliteli diyet ile bakılan balık parazitik enfeksiyonlara karşı daha dayanıklı olacaktır.

Parazit yükünde seyrelme ve hafiflenme önemli bir faktör olabilir çünkü, parazitler hedef canlıdan beslenirken bakteriler için vücut içine daha kolay ulaşım sağlayıp, yayılmalarını destekliyorlar. Stresten kaynaklanan başka immün sistem bozuklukları da var. Örneğin Mukozal yanıt Antibody (vücuda karşı) üreten sistemin bir parçasıdır. Antibodyler yabancı maddelere (bakteriler gibi) bağlanan özel proteinlerdir. Antibodyler değişik yollarla fonksiyon yapar. Döngüdeki virüsleri ve bakteriyel oluşumları etkisiz hale getirir. Soğuk ve sıcak su balıkları üzerindeki araştırmalar göstermiştir ki, stres döneminde tam da hayvan koruma için proteinlere muhtaçken antibodylerin salınımı düşer. Diyette E ve A vitaminlerinin bulunması antibodylerin salınımını arttırdığı görülmüştür.

İmmün sistemin bozulması ve balığın enfekte olması durumunda standart prosedür antibiyotik ile tedavidir. Bilgisiz akvarist, dağıtıcı veya satıcı tedavinin daha etkili olması için ilacı balığı daha da strese uğratacak karışım ve dozda sunabilir. Karantina akvaryumunada alınsa, geldiği ortamdaki şartlar aniden ve tamamen değişir. Balıklarının katlanmaya zorlandıkları bu kadar strese rağmen ve bunların immün yanıt üzerindeki etkileri bilindiği halde, şaşırtıcıdır ki çoğu balık kurtulmayı başarıyor. Bu da immün sistemin neredeyse mükemmelliğinin bir kanıtıdır. Yine de, hobicilerin %30-50si 1 sene içersinde balıklarının ölümü yüzünden bu işe veda eder. Balığın sağlığı ve hobici için önemli olan, stresi en aza indirmekle beraber, oluştuğunda nasıl azaltılacağını bilmektir. Temiz su ve gerekli beslenme dengesi balığın sağlığını korumak için kesinlikle gerekli. Yine de vakalarda immün yanıta yardım etme amacı ile ek bilgilenme ve araştırma lazım. Belki bu, stres kaynaklı hastalıklarda daha etkili tedavi için yardımcı olabilir.

 

Olası hastalık durumlarında balığı ilaca boğmadan önce, Hastalıkla mücadele edecek olan bağışıklık sistemini güçlendirmeye, hatta balığın hasta olmadan önce buna sebep verecek steresörlerden uzak tutmak hem maddi hem manevi yönden bizi rahatlatacıktır. Unutmayalımki kullanılan her ilaç patojenleri zayıflatırken balığında bir çok sisteminde kalıcı veya bir sonraki hastalığında düzelemeyecek marazlar bırakır.

İlk önce hastalığın oluşumuna baştan müdehale ederek olmaması için uğraşmak, hastalık varsa bunun hastalık olduğundan emin olmak, hangi hastalık olduğundan kesin emin olmak, hastalığa yol açan patojenin ne olduğunu kesin öğrenmek ve ona göre bir ilaç kullanmak izlenecek sıra olmalı. Benim balığım hasta oldu şu gibi şeyler oldu diyip akvaryumcuya anlattığınızda bilgisi düzeyinde size bişeyler verecektir. Ama siz araştırmacı olarak gerekli şeyleri öğrenerek gereken yerden gerekeni alıp uygularsanız bu işi daha doğru ve akvaristliğe yakışır şekilde yapmış oluruz.

Saygılar.

Balığın hasta olması için bir çok etmen söz konusu olabilir. Ancak bunlar arasında bizlerin özellikle dikkat edeceği su koşulları ısı ve akvaryumdaki balık hacmi ve sayısıdır.

 

Balıkların  hasta olmasını  genelde strese bağlayan bir akvaryum sever olarak, ısı, su koşulları, balık hacim ve sayısına dikkat etmeyle bir çok hastalığın henüz oluşmadan balığın immün sistemi tarafından bertaraf edileceğine inanıyor, ayrıca ilaç kullanımının en son çare olduğunun bilinmesi gerekiyor.

 

Faydalı çalışmanız için ayrıca  teşekkürler. Saygılar.