Festae'nin (Red terror) Türkiye Yolculuğu ve Yayılması

24 kasım 2008 yılında Marina Parha ve George J. Reclos tarafından yazılmıştır. www.mchportal.com adresinde yayınlanmıştır.

İLK BÖLÜM BÜYÜTME VE EŞLEŞTİRME 

Ex-cichlasoma Festae (bilinen yaygın ismi ile Red Terror)bütün hobiciler için bir tür değildir. Son derece akıllı, son derece büyük, son derece renkli ve son derece iddialı balık arıyanlar için en iyi tercih olacaktır. Ex-Cichlasoma Festae dendiğinde herşey “son derece” ile başlamakta.

Akıllı? Evet! Parachromis Managuensis ve Parachromis Dovii gibi sahibi ile tank içinde etkileşime girmeyecektir ama  sizin nerde olduğunuzu bilecektir, ne yaptığınızı bilecektir ve diğer tank arkadaşlarının neler ile uğraştığını da bilecektir.

Büyük? Evet! Bakabileceğiniz en büyük cichlidlerden biridir. Eğer uygun tanklarda ve sularda bakılırsa erkek 50 cm, dişide 30 cm boya ulaşacaktır. Balık çok geniş vucutludur  yani gerçekten büyük bir balıktır.

Renkli? Evet! Ex-Cichlasoma Festae bir akvaryumda görebileceğiniz en muhteşem kırmızı renklere sahiptir. Eğer aradığınız gerçekten bu renkler ise yapmanız gereken etrafınızda damızlık boy renklerini gösteren güzel bir dişi aramaktır. Çarpıcı kırmızı üstünde keskin siyah bantlar ile birazcık florasan mavisi noktalar ile hayal edilebilecek en zengin kırmızı renkleri ile güzel bir surat. Erkek birazcık mavimsi yeşil vucut ile portakal renginde finler ile kuyrukta florasan mavisi noktalar sergiler. Beraber bu balıklar tek başlarına 1000 LT’lik bir tanka layıktırlar.

İddiaalı? Evet! Ex-Cichlasoma Festae bu terime yeni bir anlam katmaktadır. Pratikte beraber sessizce ama tartışmasız ateş solurlar (makaleyi yazan kişi burada kullandığı terim ile türü ateşe benzeterek sert olduklarını ima etmek istemiştir) ve ister inanin ister inanmayın dişi uzak ara çiftin en iddialısıdır. Tam büyüdüklerinde sadece eşine izin verecektir. Diğer hiç bir balığa musamma göstermeyecektir.  Buna rağmen eşine de bunun bir ödün olduğunu her fırsatta belirtecektir. Çiftin davranışlarını ve karakterlerini incelemek çok ilginç. Balıklar tank içinde, mimikleri, vucut dili ve tank içinde ki pozisyonları ile konuşurlar. Tek kelime ile görkemliler! Onları incelemek ve onlardan zevk almak bu hobinin ne demek olduğudur, en azından bizim için.

Yıllar boyu hatrı sayılır adette ex-Cichlasoma Festae getirttik. Böylelikle bir çok birey ve çiftin davranışlarını inceleme fırsatı bulduk. İlk beslediğimiz koloni yıllar önce Fransa’dan aldığımız F1 gençlerden oluşuyordu. Balıklar Atina’ya getirilmişti. Bir çift elde ettikten sonra diğer balıkları Festae peşinde olan dostlarımıza bağışladık. İkinci koloni 4 adet F0 vahşi yakalanmış bireylerden oluşuyordu. Bu balıklarıda Manchester’a götürdük. Büyütüp çift elde ettikten sonra büyük çifti dostlarımıza bağışladık ve genç çifti elimizde tuttuk. Balıklara bir çok tankta bir çok farklı türden balıkla birlikte baktık. Böylelikle hem birbirleri ile hem de diğer çeşitli türden balıklar ile etkileşimlerini inceleme şansı bulduk.  En önemlisi de hangi durum ve koşullar altında çiftler yumurtlamaya niyetlendi veya tam tersini inceleme şansına ulaştık.

Balıklar çok kolay büyüdüler. Balıklar tank içinde çeşitli ortamlarda gayet başarılı oldular. Festae’leri baktığımız tanklarda yaklaşık olara KH (3-12) ve GH (3-12) arasındaydı. Tank ısıları 25 ile31 derece arasındaydken PH (7-7.2  ile 8 ) arasındaydı. Yem olarak verilen nerdeyse herşeyi kabul ettiler. Öncelikle tüm avcılar gibi kabuklular, yumuşakçalar ve ufak balıklar ile sebzeyide diyetlerine ekledik. Vahşi yakalnmış balıkların sindirim sistemleri analizlerinde doğada yosun ve bitkilerinde diyetlerinin bir parçası olduğunu gözlemledik. Balıklar hayatlarının ilk bölümünde hızlı büyüme sergilemediler. Yalnız bir yaşına geldiklerinde bu durum hızlıca değişim gösterdi. 5 aylık bir ex-Cichlasoma Festae yaklaşık olarak 5-6 cm boya ulaşır, bir yaşına geldiklerindeçok rahat  13-14 cm ölçülebilirler. Bu durum son derece yüksek türiçi agrasiflik ve orta boyutlu bir tank içinde kökler ile genç bireylerin bölgeler seçmesine izin verilerek sağlanmıştır.

Büyük ve agrasif balıkları beslemek eğer ilk baştan planlanmadıysa büyük problemler çıkarabilir. Bir çok hibici ki çoğu haklı olarak, baktıkları balıklara en doğal yaşamı sunmak istemektedirler, bu yüzden de balıkları çift olarak bakmayı uygun görmüşlerdir. İşte asıl planlamanın önem kazandığı yerde burasıdır. Bakıcının en sonunda bir sağlıklı çift elde etmesi için elinde ki koloni en az 8-10 adet balıktan oluşması gerekmektedir ( eğer balıklar cinsiyet ayrımı yapılamayacak kadar ufak ise). Cinsiyet ayrımı yapılabiliyorsa 4-6 adet eşit sayıda erkek ve dişi balık alınmalıdır.

Eğer balıklar cinsiyet ayrımı yapılamayacak kadar ufak ise;

·         Önlenemez türiçi agrasiflik yüzünden kayıplar yaşanacaktır.

·         Cinsiyet dağılımı eşit olmayacağı için sağlıklı bir çiftin çıkma oranı düşecektir.

·         Bakıcı 2-3 adet balıkla kalabilir. Hatta kalan balıklar aynı tür olabilir ve baskın olan diğerini er yada geç öldürecektir. Ergen olmuş bir balığa eş bulmak ise göreceli olarak çok zor bir test olacaktır.

Eğer balıklar cinsiyet ayrımı yapılacak boyda iseler, dişi erkeği zorlayıp öldürebilir, veya erkeği reddedip onunla yumurtlamayı istemez.

Diğer tarafta asıl önemli olanda boşa çıkan bireyler veyahut çiftlerin de hakettikleri gibi bakım görebilecekleri yeni evler edinmelerini sağlamaktır. Ex-Cichlasoma Festae gerçekten görkemli bir balık, bir o kadarda iddialı, o yüzden tam yetişkin boya ulaştığında çok geniş yüzme alanlarına ihtiyaç duyacaktır. Buda demek oluyor ki evlat edinilmesi pek de kolay olmayan bir balık ex-Cichlasoma Festae.  Buna ek olarak varsayalım ki evlat edinildi, bu balık ya sadece kendisine ait bir tankta tek başına veya çift olarak yada göreceli olarak kendisine yakın büyüklükte ve sertlikte balıklar ile bakılmalıdır. Diğer bir yolda tek başına bir balığa bakan başka bir bakıcı tarafından evlat edinilebilir ki o zamanda tek bakılan balık Festae ile aynı boy, yaş ve sertlikte olmalıdır.

Yukarıda ki problemleri aşmak için bizim izlediğimiz yol ise planladığımızdan çok daha fazla balıkla yola çıkmamız oldu. Şanslı olduğumuz bir başka tarafta eğer ıskartaya çıkan balıklar evlat edinilmez ise elimizde tek başına bakılabilecek kadar geniş tanklarımızın olmasıydı. Böyle bir durum ile karşılaştığımızda elimizde 20-25 cm boylarında tam 4 adet çiftimiz vardı. Daha önceden ıskarta çiftleri ve bireyleri bekleyen arkadaşlarımıza Festae’ler için gerekli ayarlamaları ve tankları hazırlamaları için yeteri kadar zaman tanımış olduk.

Ex-cichlasoma Festae, 8-10 cm boya ulaştığında cinsiyet ayrımı yapılacak olgunluğa erişir. Erkekler kuyrukta açık mavi-yeşil noktalara sahip olurlar. 5 aylıktan sonra bu noktalar kuyrukta artık herdaim görülebilir şekilde belirir. Emin olamadığımız bir konu ise bazı balıklar dişi olmalarına rağmen bu noktaları büyüdükçe kaybetmemeleri konusuydu. Hatta 3 yaşını doldurmuş dişi Festae’ler bile kafa yapma eğilimine girmişlerdir.

Aşırı türiçi agrasiflik sergileyen diğer büyük yırtıcıların tersine, ex-Cichlasoma Festae’lerde dişi uzak ara erkekten daha agrasiftir ve ilk yapacağıda tanka yeni eklenmiş bir erkeği eş olarak kabul etmeden önce çok sıkı bir şekilde test etmesidir. Bu test ediş kesinlikle gözardı edilmemelidir. Dişi erkeği kesinlikle öldürmeye çalışacaktır ve eğer erkek bu saldırıları göğüsleyip dişiyi uzaklaştıracak kadar güçlü ise eş olarak kabul edilecektir. Dişiler genellikle taciz, yemek yedirmeme, direk etkileşim (dudak kitleme) v.b. gibi çeşitli saldırı taktikleri izleyecektir. Biz bu durumlarla zaman zaman karşılaştık. Dişilerimizden bir tanesi Fatsoula, şirin mizaçlı suratına karşın tam bir şeytandır. Deneylerden bir tanesinde Fatsoula’nın tankına aynı boylarda ve yaşlarda potansiyel eş olabiliecek bir erkek ekledik. 2 balıkta yaklaşık 14 cm boyundaydı. Balıklar 2,5 metre uzunluğunda kendilerinden çok daha büyük balıkların olduğu ve bolca saklanma yeri hazırlanmış 1000 LT’lik tanktaydılar. Erkek tanka eklenir eklenmez, Fatsoula kendisini hemen erkeğe tanıştırdı. İlk 5 dakika boyunca erkeği süzdükten sonra sürekli erkeği takip etmeye başladı. Yemek yemesini engelledi, dudak kitleme şeklinde kavga etti, dinlenmesine ve uyumasına izin vermedi. Bizde erkeği ayrı bir tanka ayırarak ona biraz zaman vermeyi istedik ama çok geç kalmıştık. Erkek tamamıyla çökmüştü. Görünür hiç bir yara olmamasına rağmen erkek yemek yemeyi reddetti, çok stresliydi ve sürekli saklanıyordu. En sonunda öldü. Altının çizilmesi gerekli olan konu ise bu erkek öylesine bir erkek Festae değildi, büyüdüğü tankın Alfa erkeği ve bizzat beraber büyüdüğü kendi kardeşlerinin katiliydi.

Yıllarca gözlemlediğimiz değişmeyen ise bir çok dişinin bu şekilde davranış sergilemesiydi. Kabul edilmesi gereken erkeğin dişiye taktim edilmesinde eğer erkek dişiyi görmezden gelip dişinin kovalamasına izin veriyorsa, müdahale edilmez ise kaçınılmaz son ile karşılaşılacaktır. Bir erkek dişinin olduğu tanka taktim edildiğinde kimin güçlü olduğu çoğu sefer dudak kitleme ile ölçülür. Ancak bu dudak kitleme 2 rakip erkeğin yaptığının aksine hemen başlamaz ve biraz uzun sürer. Görünen o durki iki balıkta birbirlerinin gücünü test ediyorlardır. Erkeğin dişi ile didişme isteği, onu gücü ile geri püskürtmesi dişinin bu erkeği eş olarak kabul etmesinde ve ölene dek onu eş kabul etmesinde etkileyici bir davranış olacaktır. Bu sebepten dolayıdır ki erkek dişiye taktim edilirken unutulmaması gereken erkeğin dişiden biraz daha büyük olmasıdır. Aksi takdirde erkeği bu süreçte kaybetme riski vardır. Ölüm veya akvarist eşleri ayırmadığı sürece bu balıklar her daim eş kalacaklardır. Bazı durumlarda çiftlerden bazılarını kısa süreli birbirlerinden ayırıyorduk. Gözlemlediğimiz tankta yalnız kalan balık, eşinin kaybolduğunun farkına varıp aktif olarak uzun süre tankta eşini aradığıdır.

Yukarıda bahsettiğimiz eş çıkarma yöntemlerinin dışında tek diğer yol ise, bir koloni Festae alıp baskın erkek ve dişinin diğer balıkların hepsini veya bir çoğunu öldürüp eş tutup sonuç olarak yumurtlamasıdır.

Ex-Cichlasoma Festae’nin tankta davranışını izlemek gerçek anlamda büyük bir zevktir. Genel kanı bu balığın agrasif olduğu yönündedir. Biz bunu değiştirmek için çok uğraştık. Balık türiçi mücadeleler ile uğraşmadığı dönemlerde agrasiflikten ziyade caydırıcıdır. Ex-Cichlasoma Festae ciddiye alınmak ister ama sorunda aramaz. Kendi çıkarı için ne bir balığı öldürmeye çalışır nede onları kovalar. Genellikle sessiz bir evsahibi olur ama diğerlerine de kesinlikle bu davranışının doğasından değil tamamıyla bir seçim olduğunu hissettirir. Aptalca sertlik veya şiddet sergilemez. Festae , aklını coşkusu ile birleştirir ve bu şekilde agrasif bir tavır sergiler. Eğer bir sebebi varsa Festae sonuna kadar dövüşür. Bu tehlikeler genellikle öldürülme riski hissetmesi, ısrarcı ve onları sürekli rahatsız eden tank arkadaşlarını uzaklaştırmak, yumurtlama alanı belirlemek ve bu alanı korumak bir kaç tanesidir.

Bir süreliğine büyük erkeklerimizden 30 cm boyundaki L25 vatozumuz Tamerlanı P.Maculatus kolonisi ile birlikte bir tanka ekledik. Çok geçmeden Maculatuslara tankın efendisi olduğunu çok açık belirtti. Bazı zamanlar Maculatus (20 cm boyunda ve 3 yaşında) Tamerlan’dan önce yemek yemek için hamle yaptığında, Tamerlan balıkların midelerine kafa darbesi indirip kuyruğu ile tankın heryerine onları savurduğunu gözlemledik. Bu durum L25 vatoz’un kuyruğunda ki dikenlerden dolayı biraz acılı olsada çokta etkiliydi. Günler sonra Maculatusların finlerinde yırtıklar pullarında eksiklikler ve suratlarında donuk ifadeler ile Tamerlanı rahatsız etmekten vazgeçtiklerini gördük. Bu zamandan sonra Tamerlanın önce yemek yeme, rahatsız edilmeden dinlenme ve büyük bir kök altında kendisine yer edinme hakkına saygı duymaya başladılar. Daha sonra Tamerlanın tank arkadaşlarının bölgesine gelmesinden hiç hoşlanmadığını anladık.

Fatsoula, bizim cesur dişimiz, yaklaşık 10 cm civarıyken bu tanka eklendi. Erkek Maculatuslardan bir tanesi Fatsoula’yı gözüne kestirdi ve sürekli Fatsoula’yı taciz etmeye başladı. Fatsoulanın bu tacizcinin farkında olduğunu sürekli bir gözü ile onu süzmesinden anlayabilirdiniz. Direk teması her defasında önledi ama geride çekilmedi. Bu durum Maculatusu çileden çıkarmaya yetmişti. Maculatus’un anlayamadığı O, Fatsoulaya koca gövdesi ile yaklaşırken neden Festae’nin kaçıp saklanmadığıydı. Fatsoula vucut dili (vucudu kabartıp, S şekli alması) ile Maculatusu olduğu yere çivilemeyi başarıyordu. Günler sonra Fatsoula Maculatusların Tamerlanın bölgesine ve Tamerlan’a saygı gösterip rahatsız etmediklerini anladı ve L25 vatoz ile arkadaş olmaya başladı. Bu zamandan sonra Tamerlan’ın kütüğünün üstünde dinlenip yemeğe onu takip ederek gitmeyi öğrendi. Maculatuslarda onu dokunulmaz gördü ve böylelikle Fatsoula kavgaları önledi.

Bir kaç ay sonra Fatsoula’yı taciz eden Maculatus yumurtlamaya karar verdi. Dişi Festae yumurtlama sahasına girip çıkıyordu, Maculatus’ta Fatsoula’yı kovalıyordu. Fatsoula tankın tam ortasına geldiğin ani bir şekilde havada asılı duruyor, geri dönüyor ve saldırmaya hazır bir şekilde Maculatusu bekliyordu. Eğer maculatus saldırmaya kalkarsa, Festae ondan önce saldırmaya hazırdı. Erkek Maculatus bir anlığına donuyor, bir kaç dakika kararsız kaldıktan sonra yuvasına geri dönüyordu. Bu olaydan sonra Maculatus bir daha Fatsoula’yı taciz etmedi.

Bu davranış tipik ex-Cichlasoma Festae davranışıdır. Balık hiç bir kavgada ne provoke eder nede içinde olmayı ister. Eğer kavgayı savuşturabiliyorsa elinden geldiğince kavgayı savuşturacaktır. Fakat kristal keskinliğinde bazı kurallar vardı ki eğer birileri onları bu limitlere veya limitleri aşmaya zorlarlarsa büyük bir sorun var demektir, bu sorunda tek kelime ile ÖLÜM’dür!

Bu duruma yakın başka gözlemlediğimiz olayda, Fatsoulanında içinde bulunduğu ve diğer yırtıcı balıklarla 1300 litrelik büyüme tankına Crenicichla Tapajos II’u {kızgınlığı ve davranışları sebebi ile Kaptan Haros (haros Yunanca da ölüm demektir) ismini taktık} ekledik. Kaptan Haros bir zaman sonra kendi türünden bir dişi ile tankta kaos estirmeye başladı ve türdeşleri de dahil bütün  diğer yırtıcılara saldırmaya başladı. Ölümden kurtarabildiklerimizi ayrıdık. Saldırıcak başka balık kalmayınca son anda kurtardığımız dişisini hedef seçti. Tankta sadece Fatsoula ve Kaptan Haros kalmıştı. Bu süre zarfı içinde Kaptan Haros’un dokunamadığı tek balık exCichlasoma Festae Fatsoula’ydı. Beklenmedik bu durum sayesinde bu iki balığın davranışlarını inceleme şansına ulaştık. İki balığın stratejileri ile saldırganlığı arasında ki farkı çıplak gözlerle gözlemledik. Saf agrasiflik mızrak tarafından, iddialılık ise Festae tarafından ortaya konuyordu. Mızrak balığı Kaptan Haros (erkek ve çok çok daha büyük)saf saldırganlıkla Festae’yi öldürmeye çalışırken, Festae ( dişi ve 10 cm boyunda)ise düşünüyor ve hareketlerini planlayarak yapıyordu.

İşte olanlar;

Tank iki bölgeye ayrılmıştı ve her iki bölgede de kök ve kayalardan oluşmuş bolca saklanma yeri mevcuttu. Her iki bölgede birer metre uzunluğunda ve ortada da serbest bölge uzanmaktaydı. Bulunan bölgere bakılırsa öldürmek için hiç bir sebep yoktu ama Mızrak sürekli Festae’yi öldürmeye çalışıyordu. Mızrak bunu başarabilmek için Fatsoula’nın bölgesine geliyordu. Festae ise kendisini  mağarasının ağzına kadar yaklaştırıp rakibini izliyordu. Mızrak iyice yaklaştığında Festae kuma yakın şekilde yüzerek kumu kaldırıyor, mızrak balığınıda saklanmaya zorluyordu. Daha sonra Festae mızrak balığının saklanmak için girdiği mağaranın ağzını kapıyor ve Kaptan Haros’un daha dar ve rahat rahat çıkmasına izin vermeyecek diğer uçta ki çıkıştan çıkmasını sağlıyordu. Sonuç olarak; panik ve stres içinde ki Mızrak balığı kendi bölgesine hızlı bir şekilde yüzer, Festae serbest bölgeye kadar Mızrağı kovalar, Mızrak da kendi bölgesinde mağarasına girip saklanır.

Bu kavgaları bir çok kez izledik. Mızrak balığı bir türlü dersini almıyordu. Her seferinde Festae mızrağı diğer tarafa kovalıyor ve onu mağarasına hapsediyordu. Bu durumun tankta erkek bir Festae’nin olması durumunda veya Fatsoula’nında Kaptan Haros boyutlarında olması durumunda değişiklik gösterebileceğini düşünüyorduk. Her iki durumdada direk temas kaçınılmaz olurdu. Dişi Festae çok çok ufak olduğundan direk temastan herzaman kaçınıyordu. Burada ki en önemli şey Festae’lerin tank arkadaşları ile mücadele ederken izledikleri stratejilerdir. Mızrak Balığı herhangi bir sebep olmaksızında agrasifti. Öyle görünüyordu ki koca tankı sadece kendisi için istiyordu. Festae ise bu şekilde adaletsiz bir agrasiflik sergilemiyor ve sadecebölgesini veya varsa yavrularını koruyorlardı. Bölgelerinden çıkıp sorun aramıyorlardı.

Farklılıklar görüleceği üzere, iyi bakılmış bir erkek ex-Cichlasoma Festae ilk yaşını doldurduğunda 12-14 cm boya, 22-24 cm ikinci yaşına geldiğinde ve 30 cm de üçüncü yaşına geldiğinde ölçülebilir. Dişiler ise bu verilen boyutların %30 daha ufağı olacaktır.

YUKARIDA YAYINLANAN MAKALE ÇEVİRİSİ TAMAMIYLA www.akvaryum.com/forum SİTESİNE AİTTİR. ÇEVİRMENİNİN İZNİ OLMADAN YAYINLANAMAZ. YAYINLANDIĞINDA ALINTI YAPILAN SİTENİN ADRESİ REFERE EDİLMELİDİR.

Görkem, Köksal

Elinize beyninize sağlık, hepimiz adına çok teşekkürler.

... ve ilk tanktaki oksijen sıkıntısı 2. tankta yok.