Soğutma Sistemleri

Güncel yaşamımızda pek çok amaç için soğutma sistemi mevcut. Bu sitemlerin bir çoğu kolaylıkla bir kaç değişim/ekleme yapılarak akvaryumlar için kullanılabilir. Bunlardan en kolay uygulanabilirleri burada belirteceğim.

1-Akvaryuma Buz Atma:

Zamandan bağımsız bir sistem değildir, sonludur. Ya ani değişim yapar, ya da uygulaması çok uzun sürer. En kötü çözümlerden biridir. Buzun sudan ısı çekerek suyun sıcaklığını düşürme mantığıyla çalışır. 1 litre buz 120 litre suyun sıcaklığını yaklaşık 1 derece kadar düşürür. Buzdolaplarının asıl kısmı genelde 4, dondurucu kısmı ise - 16 derece olur. Buzu attığınızda -16 dereceden 0'a gelene kadar, 0'da buz halinden 0'da su haline geçene kadar, 0 'da su halinden de yaklaşık 26-27 dereceye gelene kadar sudan ısı çeker. Bu çekilen ısı suda sıcaklık azalışına neden olur. Suyun mevcut sıcaklığı arttıkça buzun çektiği ısı miktarı da artar. Örneğin Suyunuz 35 dereceyse buz -16 dereceden 27'ye değil yaklaşık 34'e geleceği için daha fazla ısı çeker ancak yine de bu fark 1 derecede önemsenecek fark yaratmaz. Çünkü bu işlemde asıl ısı çeken olay 0 derecedeki buzun 0 derecedeki suya dönüşmesidir. Bu farkı önemsemezsek 1 litre buz 120 litrenin sıcaklığını 1 derece düşürür, 2 litre buz 120 litrenin sıcaklığını 2 derece düşürür. 1 litre buz 60 litre suyun sıcaklığını 2 derece düşürür gibi doğru orantılar kurabiliriz.

Ortam 35-40 derece ise ne yazık ki suyun sıcaklığını düşürseniz de su aynı sıcaklıkta kalmayacak, sıcaklık yine yükselecektir. Bu yüzden bu yöntemi acil durumlarda, balıklar kötüleşip bitkiler eriyorsa uygulamalıbir yandan da kalıcı çözümler geliştirmeliyiz.

2-Fanlı Sistemler

Kolay temin edilebilirlik ve kurulum açısından en pratik çözümdür. Ucuza kolayca bulunabilecek bir işlemci fanı kullanılabilir. Mantığı bir miktar basıncı düşürerek bir miktar da sıkışık gaz moleküllerini dağıtarak buharlaştırmayı kolaylaştırır. Kolonyanın bizi serinletmesiyle aynı mantıktır. Su her derecede buharlaşır. Bu durum biraz kafa karıştırabilir ancak kaynamadan değil buharlaşmadan bahsettiğimizi hatırlayalım. Bir bardak suyu bırakın, 2 gün sonra baktığınızda su seviyesi düşecektir.

Buharın enerjisi sudan daha fazladır, buradan da anlayabiliriz ki buharlaşma anında üstteki su molekülleri sudan ısı çekip kendini sudan ayırır ve buhar olur. Aynı şekilde kolonya sürdüğümüzde kolonya derimizden ısı çekerek buhar haline dönüştüğü için serinlemekteyiz.

Su kendine kendine buharlaşıyorsa biz niye fan kullanıyoruz?
Buharlaşmayı hızlandırmak için. Elimize kolonya döktükten sonra üfürünce nasıl daha güzel serinliyorsak akvaryum için de durum aynıdır. Suyun üzerine püskürtülen hava, basıncı düşürür ve buharlaştırmayı kolaylaştırır. Bunun pratik örneğini kağıt deneyiyile görebiliriz. Bir kağıdı alın, üzerine üfürün. Yalnız bunu yaparken yaprağa üfürüp ses çıkartır gibi yandan yapmanız gerekmektedir. Kağıdın üzerine üfürüp basıncı düşürdüğünüzde aşağıdan gelen açık hava basıncının kağıdı yukarıya ittiğini göreceksiniz. Aynı mantıkla fan basıncı düşürüp buharın daha kolay oluşmasını sağlar. Üzerindeki basınç azalırsa su daha kolay buharlaşır, Ankara'da İstanbula göre suyun daha düşük sıcaklıkta kaynamasının nedeni de budur.

Basıncı düşürmesinin yanında yukarıdaki nemi dağıtması da çok büyük fayda sağlar. Örneğin önünüzdeki 10 kişiyi iterek bir kapıdan girmek zorken, bir fan önünüzdekileri devamlı götürürse daha kolay hatta hiç zorlanmadan içeri girersiniz. Buhar taneleri de zorlanmadan dışarı çıkınca arkasındaki tanecikler çok daha hızlı gelip hızlı bir ısı çekimi olur.

Fan başlı başına bir soğutma sistemi değildir. Bir odaya bir vantilatör/fan koyup odayı tamamen izole eder ve fanı çalıştırırsanız sıcaklık fan eriyene kadar artacaktır. Çünkü olaya dışardan baktığımızda kapalı bir odaya enerji veriyoruz bu ise önce hareket ve ısıya sonra tamamen ısıya dönüşüyor. O zaman fanın bulunduğu alan kesinlikle kapanmamalıdır. Elbetteki kapak izole olmadığı için yanma gibi bir şey söz konusu olamaz ancak suyun soğuması bir yana fanın ve normalde olacak buharlaşmanın bile olmaması nedeniyle su ısınmaya başlar. Fanın en kötü yanı kütle kaybı yaşamanızdır. Suyunuz eksilir ve oda çabucak nemlenir. Çektiğiniz ısı odaya yayılarak yazın size hoş saatler yaşatmayabilir.

Aynı zamanda fanlar da kontrolsüz sistemlerdir. Bir sıcaklık kontrol ünitesiyle beraber kullanılmalıdır. Sıcaklık ünitesi sıcaklığı ölçüp belli aralıklardaysa ısıtıcı belli aralıklardaysa soğutucuyu çalıştırmalı, küçük 1-2 derecelik arada ise hiç bir şeyi çalıştırmamalıdır.

3-Soğutma Kulesi

Özellikle sumplu sistemler için çok iyi bir seçimdir. Oldukça verimlidir ve günümüzde kullanılmaktadır. Prensibi fanlı sisteme benzemektedir, büyük akvaryumlar için kullanılmalıdır, ne yazık ki su kaybı yaşanmaktadır.

Örnek Çizim:

Sumpta su alttan akıyor, bu sırada akvaryum suyu yukarıdan püskürtülüyor, beyaz okların olduğu yerden ise hava veriliyor.

Düşen su taneleri küçüldükçe, daha bir dağıldıkça ve verilen hava (tercihen kompresör) güçlendikçe sistem çok daha iyi soğutma yapar.

Bu sistem beklediğinizden çok daha büyük miktarlarda soğutma yapabilir, sıcaklık kontrol ünitesi olmadan kullanmayınız.

4-Soğutucu - Buzdolabı

İşte buzdolaplarımız. Sistemi daha karmaşıktır. Fakat soğuturken suda herhangi bir kütle kaybımız olmayacak. Piyasada chiller, soğutucu adı altında bu mantıkla çalışan soğutuclar satılmakta fakat biz onları göremiyoruz. Çünkü fiyatları 1 milyardan başlar, oldukça pahallıdırlar. Bunu ucuza mal etmek için ileriki aylarda çalışmalarım olacak, nasılsa yaza kadar süremiz var.

Sistemi biraz anlayalım. Nasıl oluyor da fişi takıp enerji verince bu şey içerisindekileri soğutuyor?

Siyah olarak çizdiğim boruların içinde gezen özel sıvılar vardır. Bu sıvılar piyasada satılmaktadır. R-12, R-22, R-134a gibi kodları vardır. Bu sıvıdaki değişim sayesinde soğutma oluyor ancak marifet sıvıda değil sistemde. (Karıştırılmaması gereken temel nokta bu sıvı ile akvaryum suyu kesinlikle hiç bir noktada temas etmez, içeride gezen sıvı kesinlikle sistem dışında çıkmaz, pompa çalıştıkça döner durur.) Fişi taktığımız ve sisteme tek enerji verdiğimiz kısım kompresördür. Kompresör kendine gelen düşük basınç ve sıcaklığa sahip sıvıyı alır yüksek sıcaklık ve basınca çıkarır. Kompresörden kompresöre göre yaptığı iş değişir. Örnek olarak diyelim ki: Gelen sıvı -20 derecede ve 100kPa basınçta, bizim kompresörümüzle bunu 800kPa 50 C dereceye çıkarıyoruz ve sıcak buhar elde ediyoruz. Sonra bu buhar kondansöre gider. Kondansörden ısı kaybımız olur.

Kondansörün ne olduğunu aslında hepimiz biliyoruz. Buz dolaplarımızın arkasındaki boydan boya olan ılık tel bir kondansördür. Sistem ısıyı oradan dışarı atar. Eğer ortam sıcaklığı kondansörden daha sıcaksa sistem çalışmaz veya birbirine yakınlarsa sistem o derecede verimsizleşir.

Kompresörde sıcaklığı 50 dereceye arttırıp sonra 30'a düşürdük, bunu niye yaptık diye düşünülebilir. Sıcaklık aslında istem dışı yükseldi bizim için önemli olan basıncı yakalamaktı, basıncımız hala 800kPa, eğer kompresör olmasaydı 100kPa olacaktı.

Şimdi X olarak gösterilen genleşme valfine geldik. Olay burada kopuyor. Valfin dar ağzından geçen sıcak sıvı geçtiği noktadan sonra genleşip soğuk sıvı ve buhara dönüşüyor ve 30 dereceden -25 dereceye soğuyor tabi bu arada 800kPa basınç 100kPa civarına düşüyor. Oradan çıktık ve evaporatöre geldik. Akvaryum suyunu işte burada soğutacağız. Soğuyan gaz sıvı karşımı evaporatöre geldiğinde burada -25 derece olacak, su sıcaklığımız çok daha yüksek olacağı için ısı alış verişi olacak. Bu geçişten maksimum verim almak için çok iyi iletkenler kullanmak gerekir. Örneğin filtreden çıkan akvaryum suyu bu noktada bakır borunun içinden geçerken, bu bakır boru da soğuk sıvının içinde olursa suyumuzu soğutmuş oluruz. -25 dereceki sıvı sıcaklığımız akvaryum suyundan ısı aldığımız için -20 dereceye çıkar, tabi akvaryum suyuda o noktada iyi derecede soğur. -20 derece sıcaklık ve 100kPa basınca sahip sıvı baştaki hale dönüp komprsöre girip sonsuz devirdaime girer.

Verilen sayılar sistemden sisteme değişiklik gösterir ancak sistemin temel prensibi budur.

Saygılar,

Şimdilik bu kadar, yazı ve çizimler bana aittir.

Saygılar,

Güzel çalışma. Havaların ısınması ile çok kişiye yardımcı olacaktır.

Fan için gerekli volta sahip adaptöre bağladığınız fanı akvaryumun yüzeyine yerleştirme şeklinde fanı kullanabilirsiniz. Fanı yüzeye paralel olarak koyun, dönüş yönüne dikkat edin, su yüzeyinden havayı alıp yukarıya atacak şekilde dursun.

Saygılar,

Soğutma sistemine ek olarak, bilmiyorum biliyormusunuz. Amonyakla soğutan buzdolapları var. Genelde ufak olurlar. Büro tipinden bile ufak olurlar. Genelde araçlarla kullanılır.

Çalışma sistemi hatırladığım kadarıyla ısınan amonyağın sıcaktan soğuğa doğru kaçmasıyla oluyordu. Bunun kanıtıda benim gördüğüm amonyak soğutmalı dolap, hem 220 volt elektrik, hem 12 volt elektrik, hemde lpg tüp ile çalışıyordu. Bir kötü yanı ise 4-5 saat çalıştırmadığınız takdirde amonyak aşağıya çöküyor ve dolap soğutmuyordu. 24 saat ters çevrilip bekletildikten sonra çalışmaya başlıyordu.

Bu durumu akvaryum içinde uygulayabilirmiyiz?

Soğutmacı bir arkadaşım var. Fırsat bulabilirsem onunla bu sistemin nasıl kurulduğunu veya seyyar olarak kurulabilirmi, gerekli malzemeler nelerdir, ne kadara mal olur? diye soracağım. İnşaallah basit birşeydirde bu kadar para vermekten kurtuluruz.

Refet ben birde bakırın akvaryum suyu ile sürekli teması halinde suya bir zararı olup olmadığını merak ediyorum.

Saygılarımla...

Bakırın su ile temas eden kısımları sonradan susuz kaldığı zaman yeşil oluyor. Yani oksitleniyor. Acaba krom veya nikelaj kaplatarak yapsak boru tesisatını acaba olur mu?

En son çare olmazsa boru tesisatının dışına, dış filtre hortumu geçirerek, istediğimiz şekli veririz. Sanırım bu şekilde sorun olmaz.

Altın koyarsak sorun olmaz mı? Başınada 3 tane güvenlik elemanı dikmemiz lazım. Sende tesisatı kuracak kadar altın varsa, sen ver bana bak ben ne şekil yapıyorum.

ALINTI:''' Fan için gerekli volta sahip adaptöre bağladığınız fanı akvaryumun yüzeyine yerleştirme şeklinde fanı kullanabilirsiniz. Fanı yüzeye paralel olarak koyun, dönüş yönüne dikkat edin, su yüzeyinden havayı alıp yukarıya atacak şekilde dursun.Saygılar,Refet Ali YALÇIN '''

Akvaryum gibi tam kapalı olmayan ve hemen hemen içinde bulunduğu ortamın sıcaklığındaki nesne ya da mekanlarda havayı serinletilecek nesnenin üzerine atmak nesne ya da mekanı soğutmak/serinletmek adına kesinlikle daha faydalı olacaktır. Vantilatörlerin çalışma yönlerine de bakarsanız bu böyledir. Ayrıca elinize üflediğinizde (hohladığınızda değil dikkat) , elinizin üstündeki havayı içinize çektiğinizden daha çok serinlersiniz. Burada esas olan buharlaşmayı hızlandırmaktır... Yani fanı havayı alıp yukarı atacak şekilde değil de, havayı alıp suyun üzerine verecek şekilde düzenlemelisiniz...

Sevgi ve Saygılarımla...